Vanaf nu bent u 'terrorist'
Hoe kom je op een terreurlijst? En hoe kom je ervanaf? Zes punten
Op een dag kon José Maria Sison (68) niet meer pinnen. De activist uit Nederland was plotseling een 'terrorist'.
Door Joop Meijnen
NRC
Posted date: February 01, 2007
Utrecht, 1 febr. Stel, op een dag merk je dat je niet meer kunt pinnen bij de supermarkt. Even later blijk je ook geen bijstand meer te krijgen en je huurwoning uit te moeten. Je hebt geen idee wat er aan de hand is.
José Maria Sison is het allemaal overkomen. Op dinsdag 13 augustus 2002. En nog steeds heeft de nu bijna 68-jarige Filippijnse politieke activist, die dertig jaar geleden naar Nederland vluchtte, geen weet van het hoe en waarom.
 Al vierenhalf jaar vecht José Maria Sison (68), die zich marxist noemt, nu tegen zijn 'burgerdood'. Foto: Merlin Daleman |
In het kantoortje van de Filippijnse oppositie in Utrecht verontschuldigt hij zich met een vriendelijke glimlach. "U ziet het misschien niet aan me, maar ik ben vernederd. Ze hebben me beroofd van mijn waardigheid. Ik ben burgerdood gemaakt. En ik mag niet eens weten waarom."
'Ze', dat zijn de Verenigde Staten en de Europese Unie. Zij brandmerkten Sison als 'terrorist', door hem in die augustusmaand op te nemen op hun openbare sanctielijsten. Daarop staan namen van personen en organisaties die verdacht worden van terrorisme of contacten met terroristen.
Sancties betekent in zo'n geval een van overheidswege opgelegd financieel isolement: geen bankverkeer, geen betaalpasjes, geen verzekeringen, geen reispapieren. "Van de ene op de andere dag was ik blut, dakloos en mijn bewegingsvrijheid kwijt", zegt Sison.
Al vierenhalf jaar vecht Sison, die zichzelf marxist noemt, nu tegen zijn 'burgerdood'. Vandaag beslist het Europees Hof van Justitie in Luxemburg of hij toegang krijgt tot de geheime documenten die hem een plaats op de Europese sanctielijst bezorgden.
De kans dat Sison die toegang krijgt, is niet groot. De rechter heeft al vaker uitgemaakt dat informatie van geheime diensten in dit soort zaken geheim mag blijven. Kwestie van zwaarwegend openbaar belang.
Maar dat is de bijzaak. De hoofdzaak is of Sison wel op correcte wijze op de Europese sanctielijst is beland. Of Nederland en de Europese Unie een fout hebben gemaakt, daarover zal datzelfde Europees Hof binnenkort een oordeel vellen.
WAT IS EEN SANCTIELIJST?
Sanctielijsten voor terreurverdachten zijn een betrekkelijk nieuw fenomeen. De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties legde in 1999 de basis in resolutie 1267. Die verplichtte alle VN-lidstaten tegoeden van het Afghaanse Talibaan-regime te bevriezen en zijn aanhangers te belemmeren te reizen. Later werd daar het Al-Qaedanetwerk van Osama bin Laden aan toegevoegd. En na de aanslagen van 11 september 2001 in de VS zijn de sancties verder aangescherpt en uitgebreid.
Na '9/11' besloten de landen van de Europese Unie gezamenlijk een aanvullende sanctielijst op te stellen, met personen en organisaties over wier oprechte bedoelingen bij hun inlichtingendiensten gerede twijfel bestaat.
De eerste Europese lijst dateert van 27 december 2001. Op 28 december 2006 zijn de Hofstadgroep en de negen veroordeelde leden van die groep onder aanvoering van Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh, aan de EU-lijst toegevoegd.
HEEFT EEN SANCTIELIJST ZIN?
Niemand betwist het belang van financiële sancties als onderdeel van terreurbestrijding. Terrorisme kost immers geld en als de geldtoevoer kan worden gestopt, zal het terrorisme afnemen, is de redenering.
Maar garantie op succes is er niet. "Ontdekken we nu wel de lokale slager die grote sommen geld exporteert richting (trainingskampen in) turbulente gebieden", vroegen onderzoekers van de Radboud Universiteit in Nijmegen zich vorig jaar af.
Bovendien zijn er ook risico's. Financieel isolement kan radicalisering bevorderen. Dan werkt het averechts.
Ten slotte zijn er serieuze bedenkingen uit het oogpunt van rechtsbescherming. Het gaat immers meestal om mensen of organisaties die van geheime diensten het stempel 'verdacht' hebben gekregen, vaak zonder concrete beschuldiging of aanklacht, vorm van proces, laat staan veroordeling door een rechter.
Zijn ze het er niet mee eens, dan moeten ze zelf maar zien te bewijzen dat zij ten onrechte op zo'n sanctielijst zijn gezet. Voor de VN-lijst bestaat geen rechtsgang; voor de EU-lijst is er het Gerecht van Eerste Aanleg, onderdeel van Europees Hof van Justitie in Luxemburg.
WIE BESLIST OVER DE SANCTIELIJSTEN?
Bij de Verenigde Naties beslist het zogenoemde sanctiecomité over de samenstelling van de terreurlijst. Lidstaten dragen 'kandidaten' voor, het sanctiecomité wikt en beschikt. In dat comité zitten alle vijftien landen die ook in de Veiligheidsraad zijn vertegenwoordigd.
Om op de lijst te komen of om ervanaf te komen, is unanimiteit vereist. Dat geldt ook voor wijzigingen in de EU-lijst, waarover de Raad van EU-ministers de scepter zwaait.
Bij de negen leden van de Hofstadgroep is duidelijk hoe ze op de EU-lijst zijn beland. Zij werden vorig jaar veroordeeld wegens deelname aan een terroristische organisatie. Maar dikwijls is het minder helder hoe en waarom iemand of een groepering op een sanctielijst terechtkomt.
Neem José Maria Sison. In 1987 vluchtte hij naar Nederland. Als oprichter van de Filippijnse communistische partij CPP werd hem de grond in zijn geboorteland te heet onder de voeten. De status van politiek vluchteling kreeg hij in Nederland niet. Maar omdat voor zijn leven te vrezen viel als hij zou worden teruggestuurd, werd hij 'gedoogd' en kreeg hij bijstand en huisvesting.
Tót die bewuste dag in augustus 2002. Toen zette Nederland Sison op de nationale sanctielijst, een maatregel die enkele maanden later door de EU werd overgenomen.
Sison is er heilig van overtuigd dat de Verenigde Staten daarachter zaten. Washington is volgens hem overgehaald door het bevriende bewind van de Filippijnse president Gloria Arroyo. Washington zou vervolgens Den Haag hebben overgehaald. Maar bewijzen kan Sison dat niet, want hij krijgt het belastende materiaal niet te zien.
Sisons advocaat, de Belg Jan Fermon, spreekt van een "hallucinante, Kafkaiaanse ervaring": "Je wilt aantonen dat je iets niet hebt gedaan, maar je komt niet te weten wat dat 'iets' is."
HOE KOM JE VAN DE LIJST AF?
Wie eenmaal op een sanctielijst staat, komt er niet gemakkelijk af. Daar kunnen Patricia Vinck en Nabil Sayadi uit het Belgische Putte over meepraten. Het Belgisch-Libanese echtpaar staat sinds 22 januari 2003 op de VN-lijst. Het wendde zich tot de Belgische rechter. Die constateerde dat er sprake was van een ernstige dwaling. Maar elke poging van België om Vinck en Sayadi van de lijst te halen, ketste af op het ontbreken van de vereiste unanimiteit in het VN-sanctiecomité.
Ook de Afghaan Abdul Hakim Munib lijkt het slachtoffer van zo'n steekspel. Als Talibaan prijkt hij sinds 25 januari 2001 op de VN-lijst, vermoedelijk op voordracht van Rusland. Maar Talibaan is hij niet meer. Hij doorliep het Afghaanse verzoeningsprogramma met succes en werd vorig jaar benoemd tot nieuwe gouverneur van de provincie Uruzgan.
Munibs promotie werd ook door de internationale gemeenschap in zijn land verwelkomd. Toch lukt het de Afghaanse regering niet zijn naam van de VN-lijst geschrapt te krijgen.
IN EUROPA KUN JE NAAR HET HOF
Wie op de Europese terreurlijst staat, kan naar het Europees Hof van Justitie in Luxemburg. Dat toetst niet het politieke oordeel van de EU-landen over plaatsing, maar wel de vraag of de procedure fatsoenlijk is verlopen en of elementaire rechtsregels in acht zijn genomen.
Die weg naar het Europees Hof heeft niet alleen José Maria Sison gevonden. Zo gingen ook de Koerdische Arbeiderspartij PKK, de Stichting Al-Aqsa uit Heerlen en de Iraanse gewapende Mujahedeen Khalq Organisatie (MKO, islamitische strijders van het volk) in Luxemburg in beroep.
En niet zonder succes. Vorige maand spraken de Europese rechters zich voor het eerst uit over een betwiste plaatsing. Zij vernietigden het bevriezingsbesluit over de Mujahedeen Khalq. Onder andere omdat het in strijd was met de rechten van de verdediging. MKO was niet onmiddellijk na plaatsing op de sanctielijst op de hoogte gebracht en in de gelegenheid gesteld bezwaar te maken. Ook was aan MKO geen specifieke en concrete motivering meegedeeld.
"Men kan gerust concluderen dat het Hof de lidstaten heeft teruggefloten", zegt de Amsterdamse rechtsgeleerde en CDA-Eerste-Kamerlid Hans Franken.
HOE GAAT HET VERDER?
De EU is begonnen de procedure aan te passen aan de door het Hof geformuleerde spelregels. Ook wordt onderzocht wat de gevolgen van de uitspraak zijn voor de personen en organisaties die reeds op de EU-lijst staan. Moeten ze allemaal opnieuw tegen het licht worden gehouden om recht te doen aan beginselen die liggen verankerd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens?
De vastgestelde manco's hebben waarschijnlijk gevolgen voor het beroep dat de Stichting Al-Aqsa uit Heerlen heeft aangespannen tegen haar plaatsing op de EU-lijst, omdat ze geld zou doorsluizen naar de radicaal-islamitische Hamas. De raadsman van de stichting, Victor Koppe, verwacht dat de bevriezing van de Al-Aqsa-tegoeden van 267.490,22 euro moet worden opgeheven vanwege dezelfde procedurele missers als in de MKO-zaak. "Er is geen spoor van bewijs dat geld van de stichting voor terrorisme is bestemd. Nederland en de Europese Unie zijn volkomen doorgeschoten bij hun sancties. Ook hier is een correctie door het Europees Hof op zijn plaats", aldus Koppe.
Nederland erkent dat niet volledig is voldaan aan de 'plaatsingseisen', maar wijst op een vervelend dilemma. De sancties tegen Al-Aqsa zijn volgens Den Haag een groot succes: de stichting is "in slaapstand" gebracht. Als die wordt opgeheven zou het risico groot zijn dat de vrijkomende gelden worden aangewend om terreur te financieren.
Behalve Al-Aqsa put ook José Maria Sison hoop uit het MKO-arrest. "Als de vernedering en repressie waaraan ik ben blootgesteld de norm zijn, deugt er iets niet."